استفاده نادرست آبیاری بارانی+تبعاتی که به دنبال دارد

در این مقاله به بررسی چالش‌ها و مشکلات موجود در سیستم آبیاری بارانی می‌پردازیم:

• استفاده از آبپاش‌هایی با مشخصات متفاوت نسبت به آبپاش‌های طراحی شده

در زمان طراحی سیستم آبیاری بارانی، جهت بهره برداری بهتر آبپاش‌هایی با مشخصات فشاری و دبی‌های خاص و مشخص برای بهره برداری بهتر و کارآمد سیستم طراحی و انتخاب می‌شود ولی در زمان بهره‌برداری، بسیاری از بهره‌برداران از آبپاش‌هایی با مشخصات متفاوتی استفاده می‌کنند. در این زمان توصیه می‌شود کشاورزان از آبپاش طراحی شده و یا آبپاشی با شرایط یکسان از نظر مشخصات فنی همچون دبی و فشار کارکرد و حتی خروجی نازل استفاده کنند، در غیر این صورت حتما با نظر کارشناس فنی اقدام به تغییر آبپاش نمایند. 

• استفاده از آبپاش‌های متعدد با مشخصات متفاوت در زمان آبیاری

در برخی از مزارع مشخص شد که بهره برداران از آبپاش‌های متعدد استفاده می‌کنند که به دلایلی همچون خرید در زمان‌های مختلف و قیمت‌های آبپاش می‌باشد. در برخی از طرح ها نیز به علت تجمیعی بودن طرح، کشاورزان آبپاش‌های متفاوت خریداری کرده بودند. این موضوع باعث بهم خوردن یکنواختی توزیع و عدم همپوشانی صحیح در شبکه می‌شود. همچنین اختلاف در فشار کارکرد آبپاش‌های آبیاری بارانی و دبی متفاوت آنها از مشکلات دیگر می باشد. این تفاوت دبی در زمان آبیاری باعث آبیاری کمتر یا بیشتر برخی قطعات می‌گردد که بهره‌وری محصولات را کاهش خواهد داد. توصیه می‌شود بهره برداران حتما از یک نوع آبپاش استفاده کنند. 

• عدم استفاده از پمپ طراحی شده و استفاده از پمپ دیگر یا اتصال مستقیم به پمپ چاه

در برخی از سیستم‌های آبیاری بارانی، بهره برداران از پمپ طراحی شده و مناسب طرح استفاده نمی‌کردند. عدم استفاده از پمپی که برای سیستم طراحی شده است باعث عدم تامین و کنترل فشار و تغییر در دبی سیستم می‌شود و در نهایت عملکرد سیستم آبیاری را کاهش خواهد داد. در برخی موارد نیز به دلیل عدم تامین برق یا تامین هزینه احداث ایستگاه پمپاژ، مستقیما از پمپ چاه برای تامین فشار سیستم استفاده می‌شود که این موضوع علاوه بر مشکل کمبود فشار در شبکه و کاهش راندمان آن، خساراتی نیز به پمپ چاه‌ها وارد نموده است. توصیه می‌شود در صورت نیاز به تغییر پمپ، بهره بردار حتما با مهندسین آب باتجربه مشورت نماید تا با بررسی مجدد طرح، پمپ مناسب دیگری جایگزین شود و در صورت نیاز به تغییرات در سیستم به او مشاوره داده شود.

• بهم خوردگی محل محافظ شیر خودکارها در زمان بهره برداری

در هر سال به دلیل شخم زدن اراضی و حرکت ادوات کشاورزی در مزارع، محافظ دور شیر خودکار از حالت تراز خارج می‌گردند که باید قبل از شروع به کار سیستم آبیاری، هر ساله این موضوع توسط کشاورزان و بهره‌برداران محترم اصلاح شود و محافظ‌ها در موقعیت و ارتفاع مناسب قرار داده شوند. لازم است در طول دوره بهره برداری نیز این موضوع مورد توجه کشاورزان قرار گیرد تا از خسارت‌های احتمالی جلوگیری شود. 

• آبیاری در زمان باد شدید

در مناطق بادخیز آبیاری، بدون توجه به جهت باد انجام می شود که توصیه می‌گردد حدالامکان در زمان باد شدید آبیاری صورت نگیرد. باتوجه به دوره ای و حقابه ای بودن آب، در صورتی که زمان آبیاری همزمان با سرعت بالای باد می باشد، از آبیاری قسمت‌های مجاور مرز اراضی اجتناب شود تا هدر رفت آب کمتر باشد. همچنین ارتفاع پایه آبپاش کوتاه‌تر در نظر گرفته شود. از طرفی در زمان طراحی به این موضوع دقت شود و آبپاش با ویژگی‌های مناسبتر ارائه شود.

• استفاده از اشیا نوک تیز و غیر اصولی جهت رفع گرفتگی نازل‌های آبپاش 

در برخی از موارد به دلیل کیفیت نامناسب آب و پایین بودن فشار سیستم نسبت به فشار کارکرد آبپاش، گرفتگی در نازل خروجی آبپاش‌ها مشاهده می‌گردد که کشاورزان با اشیا نوک تیز اقدام به رفع انسداد می‌کنند. این عمل نه تنها باعث آسیب به نازل آبپاش می‌شود که باعث افزایش قطر نازل هم می‌گردد و در نتیجه توزیع یکنواختی کاهش یافته و از طرفی دبی خروجی از آبپاش بیشتر می‌شود.

• تغییر قطعه‌بندی و تعداد آبپاش‌هایی که همزمان در حال کار هستند در زمان بهره برداری نسبت به طرح آبیاری 

تعداد آبپاش‌هایی که در طراحی به طور همزمان کار می‌کنند متناسب با نوع پمپ و سیستم طراحی می‌گردد ولی در زمان بهره برداری به دلایلی همچون تغییر پمپ و یا عدم آگاهی کشاورزان و یا نیاز به برداشت در ساعاتی خاص که در طراحی برآورد نشده است (در طرح‌های تجمیع این موضوع مشهود است) تعداد آبپاش‌هایی که همزمان کار می‌کنند بیشتر از زمان طراحی می‌باشد و این موضوع باعث تغییر کل برنامه‌ریزی آبیاری و در صورت کاهش فشار شبکه باعث کاهش راندمان و بهره‌وری سیستم می‌گردد. برای رفع این مشکل بهترین کار اندازه‌گیری فشار در محل آبپاش در زمان بهره‌برداری می‌باشد. در صورتی که فشار آبپاش پایین باشد یعنی تعداد آبپاشهای همزمان زیاد است و توصیه می‌شود تعداد آنها کمتر شود. شرکت‌های پیمانکار آب، می توانند بهره برداری صحیح از سیستم آبیاری بارانی را به بهره برداران آموزش دهند.

• تغییر در دور آبیاری نسبت به طراحی که سبب تنش به گیاه می شود

در بسیاری از طرح‌ها دور آبیاری طراحی شده رعایت نمی گردد که دلایلی همچون تغییر نوع کشت، کاهش دبی منبع آبی، عدم آگاهی کشاورزان در زمینه نیاز آبی گیاهان، بیش آبیاری و ... می باشد. این تغییر باعث ایجاد تنش به گیاهان در برخی موارد شده است. توصیه می‌گردد در زمان طراحی به دور آبیاری عرف منطقه دقت شود و تا حد امکان طراحی ها به گونه این انجام شود که کشاورزان بتوانند به مفاد آن عمل نمایند.

• تغییر الگوی کشت نسبت به زمان طراحی

در بعضی از پروژه‌ها، الگوی کشت غالب مزرعه با الگوی کشت در زمان طراحی مغایرت دارد. با توجه به اینکه نوع سیستم و بهره‌برداری از آن برای محصولات مشخصی با نیاز آبی، برنامه‌ریزی و ساعت آبیاری و ... مشخصی طراحی شده است، لذا تغییر الگوی کشت، تغییرات زیادی در نحوه استفاده از سیستم آبیاری خواهد داشت. 

کلام آخر
در نهایت با توجه به حجم زیاد آب مصرفی در بخش کشاورزی در مقایسه با سایر بخش ها، باید بهبود مدیریت عرضه و توزیع آب در این بخش را مهم دانست و در ارزیابی عملکرد مدیریت در کلیه سطوح اعم از یک  شبکه، یک ناحیه یا یک منطقه، ضمن درک منزلت و جایگاه واقعی آب به طور عام و مدیریت شبکه آبیاری و زهکشی به طور خاص برای ارتقای آن کوشش نمود.