11 عامل افزایش قیمت طراحی سیستم آبیاری تحت فشار

عوامل تاثیرگذار در قیمت اجرای سیستم آبیاری

قیمت اجرای سیستم آبیاری تحت فشار در هر هکتار به عوامل مختلفی همچون مساحت، شکل و پراکندگی اراضی، نوع محصولات، شرایط اراضی و ...  بستگی دارد و به صورت واحد نمی‌توان برای آن قیمت گذاری کرد. در ادامه به بخشی  از عوامل تاثیر گذار بر هزینه طراحی و اجرای سیستم‌های آبیاری تحت فشار اشاره می شود:

1.    مساحت تحت پوشش

از عوامل تعیین کننده قیمت طراحی و اجرای سیستم‌های آبیاری نوین، مساحت تحت پوشش هر سیستم می باشد. بخش‌هایی از سیستم‌های آبیاری همچون ایستگاه پمپاژ، سیستم فیلتراسیون، اتاقک تاسیسات و خطوط اصلی که تاثیر بالایی بر قیمت اجرای سیستم‌های آبیاری را دارند با افزایش مساحت تغییر چندانی نمی کنند و در صورت تغییر نیز در هکتار بیشتری سرشکن می شوند. لذا به طور کلی می‌توان گفت که با افزایش هکتار اراضی با وجود افزایش هزینه‌های طرح، هزینه در واحد هکتار کمتر خواهد شد. به عنوان مثال یک طرح 20 هکتاری که هزینه تقریبی 1 میلیارد تومان نیاز دارد در صورت افزایش به 40 هکتار، هزینه اجرای آن تقریبا به 1 میلیارد و 600 میلیون تومان افزایش خواهد نمود اما در طرح 20 هکتاری به ازای هر هکتار 50 میلیون تومان هزینه و در طرح 40 هکتاری به ازای هر هکتار 40 میلیون تومان هزینه نیاز خواهد شد.

2.    ناهمواری‌های زمین

ناهمواری زمین باتوجه به قرارگیری لوله‌ها به نحوی که کمترین فشار به پمپ وارد شود یا شیب زمین مانع عبور آب از سطحی به سطح دیگر نشود بزرگترین چالشی است که طراحان سیستم آبیاری تحت فشار با آن روبرو  هستند. اجرای سیستم آبیاری قطره‌ای در زمین‌های ناهموار، سختی‌های فراوانی دارد و باعث ایجاد اختلاف فشار در قطعه‌های تحت پوشش آبیاری می‌شود و عملا یکنواختی توزیع و راندمان سیستم را کاهش می‌دهد. به همین دلیل توصیه می‌شود حتما به میزان اختلاف فشار در شیفت‌های آبیاری در زمین‌های شیبدار و ناهموار دقت شود و قطعات با تقسیم‌بندی کوچکتری در نظر گرفته شوند که این عامل باعث افزایش هزینه‌ها در شرایط یکسان نسبت به اراضی مسطح می شود. لازم به ذکر است در برخی موارد شیب اراضی در کاهش توان پمپ‌های طراحی می‌تواند تاثیرگذار باشد و در صورت اجرای سیستم در نقاط مرتفع مزرعه، از شیب اراضی بهره مناسبتر می‌تواند برد. البته انتقال آب به ارتفاعات خود هزینه جداگانه دارد که باید حتما به آن دقت ویژه شود.

3.   منبع آب دریافتی

استخر آبیاری، چاه آب، مخزن آب، رودخانه، تانکر سیار یا شیر آب شهری، هر کدام می‌تواند منبعی برای دریافت آب مورد نیاز آبیاری باشد. تامین این منبع و آبگیری مناسب و قابل قبول از این منبع چالش دیگری است که در اجرای سیستم‌های آبیاری با آن روبرو می‌شویم. هرچقدر فاصله منبع تامین‌کننده با اراضی یا استخر ذخیره بیشتر باشد نیاز به هزینه بیشتر برای اجرای خطوط انتقال آب به ابتدای اراضی و منبع ذخیره (استخر ذخیره آب) می‌باشد.

4.    نوع محصولات در انتخاب سیستم آبیاری

هزینه اجرای سیستم آبیاری تحت فشار تاثیر مستقیم با نوع و فاصله کشت محصولات دارد، در این خصوص دو موضوع حائز اهمیت می باشد 1- نوع محصول 2- فاصله کشت محصولات در خصوص نوع محصول در سیستم آبیاری قطره‌ای، بین محصولات کشاورزی زراعی و باغی و یا گلخانه ای هزینه اولیه اجرای سیستم و هزینه بهره برداری در سال های مختلف متغییر است. در محصولات زراعی با توجه به استفاده از نوار تیپ که هر ساله باید خریداری و استفاده شود، هزینه بهره برداری و نگهداری سالانه بیشتر است و برای باغات به دلیل استفاده از قطره‌چکان و یا لوله‌های قطره‌چکان‌دار و مشابه آن که طول عمر بالاتری دارند و هر ساله نیاز به تعویض نمی‌باشد هزینه اولیه بالاتر خواهد بود. پس می توان اینگونه نتیجه گیری نمود که اجرای سیستم های آبیاری در باغات نسبت به محصولات زراعی هزینه اولیه بالاتری می تواند داشته باشد اما هزینه هر ساله بهره برداری از سیستم در محصولات زراعی بالاتر خواهد بود. البته فاصله کشت محصولات و مقدار نوار تیپ یا لوله‌های آبده در باغات نیز بر این مقایسه تاثیرگذار خواهد بود. در خصوص فاصله کشت در یک نوع محصول خاص که بیشتر برای باغات این موضوع مطرح می باشد، هر چه فاصله کشت بیشتر باشد، در نتیجه اتصالات و لوله های آبده به ازای هر هکتار کمتر و هزینه در واحد هکتار کاهش خواهد یافت.

5.    شکل و پراکندگی اراضی

از عوامل مهم دیگر در هزینه‌های سیستم‌های آبیاری شکل اراضی و پراکندگی آن‌ها می‌باشد. در خصوص شکل مزرعه، هر چقدر اراضی منظم‌تر و شکل و قالب مرتبی داشته باشد، طول خطوط اصلی کاهش می یابد و قطعه‌بندی مناسبتری می‌توان انجام داد و هزینه‌های طرح کمتر خواهد شد و هر چه شکل اراضی نامنظم‌تر باشند هزینه‌ها افزایش خواهد یافت. همچنین در صورت پراکنده بودن اراضی نیاز به خطوط انتقال بین اراضی خواهد بود که به هزینه‌های طرح افزوده خواهد شد و همچنین توان پمپاژ نیز افزایش خواهد یافت و میزان مصرف انرژی و هزینه ایستگاه پمپاژ نیز بالاتر خواهد رفت.

6.    برنامه‌ریزی شیفت‌های آبیاری

از عوامل تاثیرگذار در انتخاب قطر لوله‌ها و سیستم ایستگاه پمپاژ و فیلتراسیون ظرفیت بهره‌برداری از سیستم می‌باشد. هر چه ظرفیت سیستم بالاتر در نظر گرفته شود باعث افزایش هزینه‌های اجرای سیستم می‌گردد. از طرف دیگر باعث کاهش زمان کارکرد سیستم می‌گردد. به عنوان مثال در مزارعی که دور آبیاری 4 روز در نظر گرفته شده است اگر دبی بهره‌برداری از سیستم نزدیک به دبی دائم طراحی و اجرا شده باشد هزینه‌های اولیه اجرای طرح کمتر خواهد بود اما باید در دور آبیاری 4 روزه سیستم به طور مداوم در حال بهره برداری باشد و هزینه های نگهداری و کارگری بیشتر خواهد شد. حال با افزایش دبی بهره برداری به 2 برابر دبی دائم، زمان استفاده از سیستم به 2 روز کاهش می‌یابد و دو روز سیستم امکان خاموشی دارد که در این حالت سایز و مشخصات سیستم کنترل مرکزی و ایستگاه پمپاژ افزایش می یابد و هزینه‌های اولیه طرح بیشتر می‌شود. در این خصوص توصیه می‌گردد گزینه‌های مختلف در طراحی بررسی شود و هزینه‌ها مقایسه شود و در اختیار بهره بردار قرار گیرد و مطابق با شرایط اقتصادی و بررسی مزایا و معایب سیستم مناسب انتخاب شود.

7.  مدت اجرای پروژه آبیاری 

گاهی اوقات بدلیل اصرار کارفرما مبنی بر سریع‌تر تمام شدن و زود‌تر به نتیجه رسیدن پروژه، پیمانکار ناچار است تا وقت و انرژی بیشتری برای به اتمام رساندن آن صرف کند. تلاش برای بهره‌برداری سریع‌تر از سیستم آبیاری تحت فشار و به اتمام رساندن آن در کمتر از زمان معمول یکی از عواملی هست که می‌تواند باعث افزایش دستمزد مجری سیستم آبیاری شود. برای جلوگیری از رخداد چنین اتفاقاتی پیشنهاد می‌شود تا پروژه را در زمان معین و مناسب شروع کنید تا در زمان مورد نیاز سیستم آماده بهره برداری شود و مدیریت زمان باعث کاهش هزینه های اجرایی طرح شود.

8.    کیفیت و نوع تجهیزات مورد استفاده

از دیگر عوامل تعیین کننده هزینه‌های کل سیستم‌های قطره‌ای و بارانی، کیفیت تجهیزات و لوازم استفاده شده می‌باشد. قطعا با افزایش کیفیت تجهیزات به دلیل افزایش قیمت، هزینه‌های اولیه طرح افزایش خواهد یافت اما در ادامه بهره‌برداری هزینه‌های نگهداری و بهره برداری طرح کاهش خواهد یافت که در این خصوص پیشنهاد می‌گردد به دلیل نوسانات موجود در بازار و شرایط تورمی از تجهیزات با کیفیت هرچند با قیمت بیشتر استفاده شود. لازم به ذکر است در برخی از موارد تجهیزات بی کیفیت خسارت‌های جبران‌ناپذیری به محصولات کشت شده وارد می‌نمایند که چندین برابر هزینه‌های طرح می باشد.

9. تخصص و تجربه طراح

در تمام پروژه‌ها تسلط و توان مهندسین مشاور می‌تواند بر روی کیفیت و کمیت طرح‌ها تاثیر مستقیم داشته باشد و هرچه میزان تسلط کارشناس طراح به طراحی و اجرای سیستم‌های آبیاری بیشتر باشد، می‌تواند سیستم آبیاری مناسبتری را طراحی و اجرا نماید. اکثرا طرح‌های بزرگ در قالب مهندسی ارزش پروژه‌ها بازنگری و نظرسنجی می‌گردد ولی در طرح های کوچک و متوسط از همان ابتدا باید نگاه طراح به مدیریت هزینه‌ها و بهینه‌سازی طرح‌ها باشد. از طرفی انتخاب فشارهای کاری یا نوع تجهیزات به تجربه و تخصص کارشناس طراح مرتبط می گردد. لازم به ذکر است برنامه‌ریزی آبیاری که قبلتر اشاره گردید به توانمندی طراح نیز بستگی دارد. پس از آن، تخصص و تجربه شرکت پیمانکاری آب در اجرای مناسب سیستم تاثیر بسیاری دارد. هرچه طراحی سیستم آبیاری عالی باشد اگر اجرای آن صحیح نباشد، عملکرد و کارکرد آن پایین خواهد بود.

10. نوع سیستم آبیاری

عواملی که در بالا به آن ها اشاره شد، برای تمام سیستم‌های آبیاری تحت فشار مشترک هستند، عامل دیگر، خود سیستم آبیاری است. هر کدام از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای یا بارانی، با توجه به تجهیزات و لوازم های آن، هزینه‌های جداگانه‌ای دارند و البته هر کدام مزایای مختلفی دارد.

11. اراضی خرده مالکی

در بیشتر استان های کشور به دلیل تقسیم ارث، تغییر نظام مالکیت ها و خشکسالی، خرده مالکی اراضی شکل گرفته است. در این اراضی منبع برداشت آب مشترک است. اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار مجزا، برای هر یک از این اراضی اصلا توجیه اقتصادی ندارد زیرا احداث استخر ذخیره آب و ایستگاه پمپاژ برای هر یک ضروری است.

بنابراین بهترین و اصولی ترین روش در اراضی خرده مالکی، توجیه کشاورزان و هم چنین یکپارچه سازی اراضی و سپس طراحی و اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار است. این کار علاوه بر صرفه جویی اقتصادی، سبب صرفه جویی در مصرف آب نیز می شود.

سخن آخر

تعین هزینه‌های اجرای یک سیستم آبیاری از از ابتدا تا انتها نیازمند در نظر گرفتن عوامل متنوع و گوناگونی است. با در نظر گرفتن عوامل فوق می‌توانید نگرش خوبی نسبت به نحوه‌ی قیمت‌گذاری اجرای یک سامانه آبیاری بدست آورد. با توجه به موارد فوق، هزینه اجرای آبیاری قطره‌ای و بارانی به صورت کلی بیشتر از روش‌های آبیاری سنتی است اما با کاهش مصرف آب در این روش‌های آبیاری، هزینه‌های مرتبط با مصرف آب کاهش می‌یابد و با توجه به افزایش عملکرد محصولات و کاهش هزینه‌های کارگری، آبیاری نوین به عنوان یک روش پایدار و اقتصادی برای آبیاری مزارع و باغات در کشور ما مورد توجه قرار گرفته است. در نهایت، برای تعیین هزینه دقیق برای طراحی و اجرای سیستم آبیاری، بهتر است با متخصصان این حوزه مشورت کنید و بر اساس شرایط خاص هر پروژه، هزینه‌های مورد نیاز را تعیین کنید.